ابوالفتوح منتجب‌الدین اسعد بن محمود عجلی اصفهانیاَبوالفُتوح عٍجلی، منتجب‌الدین اسعد بن محمود بن خلف بن احمد اصفهانی (۵۱۵-۶۰۰ق/۱۱۲۱-۱۲۰۴م)، فقیه و واعظ شافعی بود. ۱ - شناخت اجمالیبعضی ولادت وی را در ۵۱۴ق نیز ضبط کرده‌اند. [۱]
ابن‌خلکان، وفیات، ج۱، ص۲۰۹.
او مردی پارسا و عابد بود و از راه وراقی زندگی را می‌گذراند، ولی با این حال مرجعیت فتوا در اصفهان با او بود. [۲]
منذری، عبدالعظیم بن عبدالقوی، التکملة لوفیات النقله، ج۲، ص۱۰-۱۱، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
[۳]
ذهبی، محمد بن احمد، المختصر المحتاج الیه من تاریخ ابن‌الدبیشی، ج۱، ص۱۴۴، بیروت، ۱۴۰۵ق۱۹۸۵م.
۲ - موقعیت علمیآراء فقهی او حتی در دیگر نقاط نیز مورد توجه بوده چنان‌که رافعی فقیه نامدار شافعی در زمان حیات ابوالفتوح یا اندکی پس از وفات وی در کتاب خود از او نقل کرده است. [۴]
سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیه، ج۵، ص۵۰، قاهره، ۱۹۶۶م.
[۵]
اسنوی، عبدالرحیم بن حسن، طبقات الشافعیه، ج۲، ص۱۹۷، به کوشش عبداللـه جبوری، بغداد ۱۳۹۱ق /۱۹۱۷م.
وی مدتی به وعظ پرداخت، سپس آن را ترک گفت و کتابی در آفات وعظ و نصیحت به واعظان نوشت [۶]
ذهبی، محمد بن احمد، المختصر المحتاج الیه من تاریخ ابن‌الدبیشی، ج۱، ص۱۴۴، بیروت، ۱۴۰۵ق۱۹۸۵م.
۳ - مشایخدر ۵۵۷ق به بغداد سفر کرد و در آن‌جا از محمد بن عبدالباقی معروف به ابن بطی حدیث شنید. [۷]
ذهبی، محمد بن احمد، المختصر المحتاج الیه من تاریخ ابن‌الدبیشی، ج۱، ص۱۴۴، بیروت، ۱۴۰۵ق۱۹۸۵م.
همچنین او صحیح بخاری را از غانم بن احمد جلودی ، معرفه علوم الحدیث حاکم نیشابوری را از ابوالقاسم اسماعیل بن محمد بن فضل والمعجم الکبیر و المعجم الصغیر طبرانی را از فاطمه جوزدانی ، در اصفهان فراگرفت. [۸]
ابن نقطه، محمد بن عبدالغنی، التقیید لمعرفه الرواه و السنن والمسانید، ج۱، ص۲۵۷-۲۵۸، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۹]
ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۱، ص۴۰۲، به کوشش بشار عواد معروف و محیی هلال سرحان، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴.
از دیگر مشایخ او در حدیث می‌توان ابوالفضل عبدالرحیم بن احمد بغدادی و قاسم بن فضل صیدلانی را نام برد. وی همچنین از زاهر بن طاهر شحامی ، اسماعیل بن فضل بن اخشید و عبدالعزیز بن محمد آدمی اجازه نقل حدیث گرفت. [۱۰]
منذری، عبدالعظیم‌بن عبدالقوی، التکملة لوفیات النقله، ج۲، ص۱۱، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
۴ - شاگرداناز شاگردان و راویان او ابوالحسن علی بن محمد بن احمد قشیری مغربی [۱۱]
ابن نقطه، محمد بن عبدالغنی، التقیید لمعرفه الرواه و السنن والمسانید، ج۱، ص۲۵۸،حیدرآباد دکن، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
، ابونزار ربیعه بن حسن فقیه [۱۲]
منذری، عبدالعظیم بن عبدالقوی، التکملة لوفیات النقله، ج۲، ص۱۱، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
ضیاء مقدسی. [۱۳]
ضیاء مقدسی، محمد بن عبدالواحد، مناقب جعفر بن ابی‌طالب، ج۱، ص۲۹، به کوشش محمدحسن آل یاسین، بغداد، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
، نجم‌الدین حنبلی ، [۱۴]
سلامی، محمد بن رافع، تاریخ علماء بغداد، ج۱، ص۱۱۹، به کوشش عباس عزاوی، بغداد، ۱۳۷۵ق/۱۹۳۸م.
عمادالدین عبدالسلام بن محمودحنفی ، شمس‌الدین عمر بن مظفر بن روزبهان ، تاج‌الدین احمد بن محمود بن محمد نعمانی و عطاءالله بن محمد بن خداداد خوزی [۱۵]
جنید شیرازی، ابوالقاسم، شدالازار، ص۵۶، به کوشش محمد قزوینی، تهران، ۱۳۲۸ش.
[۱۶]
جنید شیرازی، ابوالقاسم، شدالازار، ص۲۳۵، به کوشش محمد قزوینی، تهران، ۱۳۲۸ش.
[۱۷]
جنید شیرازی، ابوالقاسم، شدالازار، ص۶، به کوشش محمد قزوینی، تهران، ۱۳۲۸ش.
[۱۸]
جنید شیرازی، ابوالقاسم، شدالازار، ص۳، به کوشش محمد قزوینی، تهران، ۱۳۲۸ش.
[۱۹]
جنید شیرازی، ابوالقاسم، شدالازار، ص۳۴۷، به کوشش محمد قزوینی، تهران، ۱۳۲۸ش.
را می‌توان برشمرد. [۲۰]
ذهبی، محمد بن احمد، المختصر المحتاج الیه من تاریخ ابن‌الدبیشی، ج۱، ص۱۴۴، بیروت، ۱۴۰۵ق۱۹۸۵م.
او به احمد بن ابی‌الخیر و علی ابن بخاری نیز اجازه نقل حدیث داده است. [۲۱]
ذهبی، محمد بن احمد، المختصر المحتاج الیه من تاریخ ابن‌الدبیشی، ج۱، ص۱۴۴، بیروت، ۱۴۰۵ق۱۹۸۵م.
۵ - وفاتابوالفتوح در اصفهان درگذشت [۲۲]
منذری، عبدالعظیم بن عبدالقوی، التکملة لوفیات النقله، ج۲، ص۱۰، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
و به گزارش نصیرالدین ابن حمزة طوسی از همان هنگام مقبره او زیارتگاه مردم شد. [۲۳]
حدیقه‌الشعیه، منسوب به مقدس اردبیلی، ج۱، ص۶۰۴، تهران، کتابخانه علمیه اسلامیه.
بر پایه گزارش‌هایی دیگر حتی در عهد صفویه نیز مردم اصفهان قبر او را به پندار این‌که قبر ابوالفتوح رازی مفسر شیعی است، زیارت می‌کرده‌اند. [۲۴]
حدیقه‌الشعیه، منسوب به مقدس اردبیلی، ج۱، ص۶۰۴، تهران، کتابخانه علمیه اسلامیه.
[۲۵]
شوشتری، نورالله بن شریف‌الدین، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۴۹۰، تهران، ۱۳۶۵ ش.
[۲۶]
خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۲، ص۶، تهران، ۱۳۸۲ق/ ۱۹۶۲م.
هم‌اکنون نیز مقبره وی در اصفهان در بقعه امامزاده ابراهیم در گورستان طوقچی باقی است. ۶ - آثارابوالفتوح عجلی آثاری داشته که نسخه‌های خطی برخی از آن‌ها در کتابخانه‌ها موجود است: ۱. الرساله الناصحه فی بیان آفات الوعظ، در کتابخانه ولی‌الدین افندی. [۲۷]
ششن، رمضان، نوادر المخطوطات العربیه فی مکتبات ترکیا، ج۲، ص۴۴۶، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
۲.شرح الکلمات المشکله فی کتاب السامی فی الاسامی، در کتابخانه احمد ثالث. [۲۸]
ششن، رمضان، نوادر المخطوطات العربیه فی مکتبات ترکیا، ج۲، ص۴۴۶، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
۳. شرح ابهام الوجیز والبسیط، که شرحی است بر دو متن فقهی شافعی تألیف امام محمد غزالی. [۲۹]
خدیویه، فهرست، ج۳، ص۲۳۵.
۴.الغنیه فی الفرائض الشافعیه، در علم مواریث ، در کتابخانه اوقاف بغداد. [۳۰]
طلس، محمد اسعد، الکشاف عن مخطوطات خزائن کتب الاوقاف، ج۱، ص۹۷-۹۸، بغداد، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳م.
۵.نکت الفصول فی بیان الاصول، در کتابخانه اوقاف بغداد. [۳۱]
طلس، محمد اسعد، الکشاف عن مخطوطات خزائن کتب الاوقاف، ج۱، ص۲۵۲-۲۵۳، بغداد، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳م.
همچنین ابوالفتوح کتاب الایضاح عن اصول صناعه المساح ابومنصور عبدالقاهر بغدادی را ترجمه کرده است. این ترجمه همراه با متن اصلی آن در تهران (۱۳۴۷ش) به چاپ رسیده است. ابوالفتوح تألیف مهم دیگری نیز با نام تتمه التتمه للابانه داشته که اثری از آن دردست نیست. کتاب الابانه در فقه شافعی تألیف عبدالرحمن ثورانی (د ۴۶۱ق) و تتمه آن از عبدالرحمن بن مأمون شافعی معروف به متولی (د ۴۷۸ق) است، ابوالفتوح عجلی این کتاب را در تکمیل آن نوشته است و مفتیان اصفهان در فتوا به کتاب تتمه‌التتمه استناد می‌کردند. [۳۲]
ابن‌خلکان، وفیات، ج۱، ص۲۰۹.
۷ - فهرست منابع(۱) ابن‌خلکان، وفیات. (۲) ابن نقطه، محمد بن عبدالغنی، التقیید لمعرفه الرواه و السنن والمسانید، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۳) اسنوی، عبدالرحیم بن حسن، طبقات الشافعیه، به کوشش عبداللـه جبوری، بغداد ۱۳۹۱ق /۱۹۱۷م. (۴) جنید شیرازی، ابوالقاسم، شدالازار، به کوشش محمد قزوینی، تهران، ۱۳۲۸ش. (۵) حدیقه‌الشعیه، منسوب به مقدس اردبیلی، تهران، کتابخانه علمیه اسلامیه. (۶) خدیویه، فهرست. (۷) خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، تهران، ۱۳۸۲ق/ ۱۹۶۲م. (۸) ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش بشار عواد معروف و محیی هلال سرحان، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴. (۹) ذهبی، محمد بن احمد، المختصر المحتاج الیه من تاریخ ابن‌الدبیشی، بیروت، ۱۴۰۵ق۱۹۸۵م. (۱۰) سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیه، قاهره، ۱۹۶۶م. (۱۱) سلامی، محمد بن رافع، تاریخ علماء بغداد، به کوشش عباس عزاوی، بغداد، ۱۳۷۵ق/۱۹۳۸م. (۱۲) ششن، رمضان، نوادر المخطوطات العربیه فی مکتبات ترکیا، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م. (۱۳) شوشتری، نورالله بن شریف‌الدین، مجالس المؤمنین، تهران، ۱۳۶۵ ش. (۱۴) ضیاء مقدسی، محمدبن عبدالواحد، مناقب جعفر بن ابی‌طالب، به کوشش محمدحسن آل یاسین، بغداد، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م. (۱۵) طلس، محمد اسعد، الکشاف عن مخطوطات خزائن کتب الاوقاف، بغداد، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳م. (۱۶) منذری، عبدالعظیم بن عبدالقوی، التکملة لوفیات النقله، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالفتوح عجلی»، ج۶، ص۲۴۴۳. |